Şema, çocukluk ve ergenlik döneminde gelişen anılardan, duygulardan ve bedensel duyumlardan oluşan, işlevsel olmayan, bireyin benlik algısını ve diğer kişiler ile ilişkilerini olumsuz yönde etkileyen kalıptır. Ayrıca bu durum yaşam boyunca tekrar eden bir kalıptır. Genel, yaygın bir tema ya da örüntü olduğu söylenmektedir. Önemli bir dereceye kadar işlevi bulunmamaktadır. Bireyin kendisini ve başkalarıyla olan ilişkilerini dikkate almaktadır. Bireyin hayatı boyunca karmaşık bir hale gelmektedir. Çocukluk ve ergenlik dönemlerinde gelişmesiyle birlikte anılardan, duygulardan oluşmaktadır.
İçindekiler
Şema Nedir?
Şema olumsuz ya da olumlu olabilmektedir. Şema terapi ile ele alınan şemalar, olumsuz ihtiyaçları gidermeye engel olanlardır. Terapide kullanılan ilk kavram ise erken dönem uyum bozucu şema olarak gözlemlenmektedir. Ayrıca şema birtakım öğelerin birleşiminde ortaya çıkan bir bütündür. Her şemanın kendine has düşüncesi, duygusu ve anısı bulunmaktadır. Duygu, düşünce, anı ve bedensel uyum şema oluşmasını sağlamaktadır.
Duygu ile bağlanılan kişi ya da kişilere yoğun muhtaçlık hissedilmektedir. Terk edilme endişesi ile karşılaşılmaktadır. Bağlanılan kişi uzaklaştığı anda dehşet duygusu ön plana çıkmaktadır. Düşüncede ise terk edilme şemasında bağlanılan insanların elbet bir gün terk edeceği düşünülmektedir. Anı, bağlanılan insanların terk edilmesiyle alakalı anılardır. Bedensel duyum ise bağlanılan kişinin kopması ile ortaya çıkan boşluk hissidir. Düşünüldüğünde bile bu his duyulabilmektedir.
Şemanın bir kısmı bireyin kendisiyle, bir kısmı diğer insanlarla ilgilidir. Diğer bir kısmı ise dünyayla hayatla ilgilidir. Aynı zamanda şema doğumdan itibaren gelişmeye başlamaktadır. Şema, deneyimlerle gelişmekte ve deneyimleri de şekillendirmektedir.
Şema Terapisi Nedir?
Şema terapisi nedir? Şema terapisi, birçok psikoterapi ve gelişim modelini bir araya toplayan bütüncül psikoterapi yöntemidir. Bu bütüncül yapının içerisinde bilişsel, davranışsal, psiko dinamik, bağlanma, geştalt yer almaktadır. Şema terapi, insanı ve insanın sorunlarını anlamaya çalışmaktadır. Ayrıca bu sorunların da çözümlenebilmesi için daha geniş bir bakış açısına ihtiyaç duyulmaktadır. Terapi esnasında düşünce davranış yapılarını hayati olarak kabul etmektedir. Aynı zamanda duygusal değişime, deneysel tekniklere, terapi ilişkisine de ağırlık verdiği görülmektedir.
Şema terapi yönteminin çıkış noktasında borderline ve narsisistik kişilik bozuklukları vardır. Bu sorunların giderilmesi için çözüm üretmeye çalışmaktadır. Ancak şema terapi sadece bunlar için değil diğer bazı sorunların giderilmesi için de uygulanmaktadır. Bunların arasında yeme bozuklukları, çocukluk travmaları, madde kullanımı, çift sorunları, kronik depresyon, suçlular bulunmaktadır. Sadece borderline kişilik bozukluğu ve narsisistik kişilik bozukluğu değil başka klinik sorunlara da uygulandığı görülmektedir. Aslında şema terapi insani bir yaklaşımdır ve psikolojik bozuklukları normalleştirmektedir. Herkesin şeması, baş etme şekli ve modları bulunmaktadır. Terapinin amacı ise hastaların kendi başa çıkma yöntemlerinin farkına varmalarını sağlamaktadır. Bu farkındalık ile bireyler daha iyi bir başa çıkma biçimi oluşturabilmektedir. Burada amaç daha iyi başa çıkma yöntemini bulmaktadır.
Şema Çeşitleri Nelerdir?
Şema çeşitleri nelerdir? Şema alanlarının altında farklı şemalar bulunmaktadır. Şemalar 5 başlık altında toplam 18 tanedir ve şu şekilde toplanmaktadır:
- Kopukluk ve Reddedilmişlik Alanı: Terk edileme şeması, kuşkuculuk şeması, duygusal yoksunluk şeması, kusurluluk ve utanç şeması, sosyal izolasyon ve yabancılaşma şeması burada yer almaktadır.
- Zedelenmiş Özerklikler ve Performans Alanı: Bağımlılık yetersizlik şeması, dayanıksızlık şeması, yapışıklık gelişmemiş benlik şeması, başarısızlık şeması bu başlık altındadır.
- Zedelenmiş Sınırlar Alanı: Haklılık görkemlilik şeması, yetersiz öz denetim şeması
- Başkalarına Yönelimlilik Alanı: Boyun eğicilik, geri çekilme şeması, kendini feda etme şeması, onay arama şeması
- Aşırı Tetikte Olma ve Baskılama Şeması: Karamsarlık şeması, duyguları bastırma aşırı sorumluluk şeması, yüksek standartlar ve aşırı eleştirellik şeması, cezalandırıcılık acımasızlık şeması
Şema Terapisinin Amacı Nedir?
Şema terapisinin amacı nedir? Şema terapisinin amacı hastaların kendi başa çıkma yöntemlerinin farkına varmaya başlamasıdır. Farkına varması ile birlikte daha iyi, daha olumlu başa çıkma yöntemi geliştirebilmektedir. Bu terapide öğretilen daha olumlu başa çıkma yöntemleridir. Birçok hastaya geçmiş dönemlerde oyun oynamak için izin verilmemiş ya da bunun için cesaretlendirilmemiştir. Bundan dolayı kendi hoşlanacağı şeyleri keşfetmesi zorlaşmaktadır. Akranları ile bir arada vakit geçiremediğinden dolayı sosyal etkileşim fırsatlarını kaçırmaktadır. Kişilik bozukluğuna sahip olan ya da bu durumlara benzer belirti gösteren kişilerde sağlıklı modlar çok az gelişme göstermiştir. Bu durumda ciddi sorunlara yol açabilmektedir.
Modlar ise sıklıkla hastalar tarafından yüksek seviyede duygusal olarak deneyimlenen olaylar tarafından tetiklenmektedir. Şema terapinin temelde yer alan amacı hastaların şemalarını ve modlarını değiştirmektir. İşlevi olmayan hayat örüntülerini değiştirme ve kendi gereksinimlerini terapi dışında gidermesine yardım etmektir. Kişilik değişiminin asıl çalışmasını içerme yolu ile terapinin amaçları davranışsal becerileri öğretmenin ötesine geçmektedir. Aşırı derecede ayarlanmış olan duygu ve hareket durumlarını tetikleyen uyumu bozan şemaların yoğunluğu azaltılmaktadır. Çünkü bu uyum bozucu şemalar hastanın hayat kalitesini iyileştirmesine izin vermemektedir. Başa çıkma ve insanlarla iletişim becerilerini kötü etkileyen durumları ortaya çıkarmaktadır.
Şema Terapi Kimlere Uygulanmaktadır?
Şema terapi kimlere uygulanmaktadır? Şema terapi, doğumdan itibaren ihtiyaçların karşılanmaması sonucunda uyumsuz şemaların geliştiren hastalara uygulanmaktadır. Bu hastalar geliştirdikleri uyumsuz şemalar ile birtakım psikolojik rahatsızlıklar yaşamaktadır. Genelde şema terapi, depresyon, kaygı bozukluğu, çocukluk travması sonucunda ortaya çıkmaktadır. Madde kullanımı, yeme bozukluğu ve ikili ilişkilerde yaşanan sorunlarda uygulanmaktadır.
Her bireyde farklı bir travmadan dolayı oluşan psikolojik rahatsızlıklar zamanda hayat kalitesini düşürmekte ve sosyal hayatını kötü bir duruma götürmektedir. Bundan dolayı mutlaka erken dönemde tedavi edilmesi gerekmektedir. Yoksa kişinin uyguladığı başa çıkma yöntemleri onu daha sorunlu bir hale getirebilmektedir. Gittikçe kalıplaşan bu yöntemleri değiştirmek daha zorlaşmaktadır.
Negatif şemaların değiştirilmesi zordur ve koşulsuz kabul edilen bilgilerdir. Koşulsuz kabul edildiğinden dolayı da sorunların temelini oluşturmaktadır. Kısaca şema terapi, bireylerin herhangi bir konuda geliştirmiş olduğu olumsuz şemaları ortadan kaldırmayı hedefleyen bir yöntemdir. Uyumsuz ve olumsuz şemaların ortaya çıkmasına neden olan ihtiyaçlar ise şu şekilde sıralanmaktadır:
- İhtiyaçları, duygu ve düşünceleri ifade edebilme isteği
- Öz denetim ve gerçekçi limitler
- Hareket özgürlüğü, yeterlilik ve olumlu kimlik algısı
- Güvenli bir şekilde bağlanma, kabul edilme isteği
- Kendiliğindenlik ve oyun
Bir birey ihtiyaçlarının karşılanmasına ve özünün ortaya çıkmasına ihtiyaç duymaktadır. Eğer bu ihtiyaçları karşılanmaz ve özünü ortaya çıkaramaz ise uyumsuz şema oluşturmaya başlamaktadır. Karşılanmayan ihtiyaçlar büyük bir soruna dönüşmektedir.
Şema Terapisi Ne Kadar Sürer?
Şema terapisi ne kadar sürer? Şema terapi süresi, bireyin psikolojik durumuna ve bu durumun altında yer alan nedenlere bağlı olarak değişim göstermektedir. Bireyde uyumsuz şema sayısı da farklı olabilmektedir. Bazı hastalarda oldukça fazla uyumsuz şema bulunabilmektedir. Eğer uyumsuz şema sayısı fazla ise terapinin süresi uzamaktadır. Kısacası şema terapi süresi hastaya, hastanın durumuna, uyumsuz şemalarına, altında yatan nedenlere bağlı olarak değişim göstermektedir. İhtiyaçların karşılanmamasından ve özün ortaya çıkmamasından dolayı oluşan uyumsuz şemalar terapi ile giderilmektedir. Böylelikle bireyin hayat kalitesini düşüren sorunlar ve başa çıkma yöntemlerinin tamamen kullanılmaması amaçlanmaktadır. Daha olumlu başa çıkma yöntemlerinin nasıl oluşturulacağı gösterilmektedir.
